ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ
- Η χρόνια νεφρική νόσος (ευρύτερα γνωστή ως νεφρική ανεπάρκεια), είτε προτελικού, είτε τελικού σταδίου, οπότε και ο ασθενής χρήζει υποστήριξης με εξωνεφρική κάθαρση (αιμοκάθαρση/περιτοναϊκή κάθαρση), επηρεάζεται από τις διατροφικές συνήθειες του ασθενούς ο οποίος πάσχει από αυτήν. Σε όλα τα στάδια της νόσου υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί όσον αφορά στην ποσότητα, αλλά και στην ποιότητα/είδος των τροφών που επιτρέπεται να καταναλώνει ο ασθενής. Έτσι για παράδειγμα στα προ αιμοκάθαρσης στάδια της χρόνιας νεφρικής νόσου και όσο ο ασθενής πλησιάζει προς την ένταξή του σε αυτήν, συστήνεται η μείωση της πρόσληψης πρωτεϊνών και η επαρκής πρόσληψη νερού σε ημερήσια βάση, ενώ το αντίθετο συστήνεται όταν ο ασθενής έχει ενταχθεί πια στην αιμοκάθαρση, οπότε η καλή του θρέψη απαιτεί αύξηση στην πρόσληψη πρωτεϊνών, ενώ η διαχείριση του όγκου των υγρών του απαιτεί μείωση της καθημερινής πρόσληψης νερού και υγρών γενικότερα. Ακολουθούν, γενικές συμβουλές που αφορούν στην προετοιμασία/προεργασία που απαιτείται στην παρασκευή και στο είδος των τροφών που μπορεί να καταναλώσει κυρίως ο αιμοκαθαιρόμενος ασθενής.
- Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι λόγω κακών διατροφικών συνηθειών του ασθενούς που αιμοκαθαίρεται, μπορεί να προκύψουν άμεσες, είτε και απώτερες επιπλοκές, κυρίως λόγω ηλεκτρολυτικών διαταραχών καθώς και διαταραχών σε επίπεδο μετάλλων όπως το ασβέστιο και ο φώσφορος. Έτσι για παράδειγμα η αύξηση του καλίου στο άιμα (υπερκαλιαιμία) μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακές αρρυθμίες, ακόμη και καρδιακή ανακοπή, η υπερβολική κατανάλωση νατρίου (αλάτι) μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης, υπερφόρτωσης της κυκλοφορίας του ασθενούς ή και πνευμονικού οιδήματος. Οι αυξημένες τιμές ασβεστίου και φωσφόρου μπορεί να οδηγήσουν σε καρδιαγγειακές επιπλοκές, όπως επιδείνωση στεφανιαίας νόσου, καρδιακές αρρυθμίες κλπ ή επιπλοκές από το μυοσκελετικό σύστημα του ασθενούς. Η υπερβολική κατανάλωση υδατανθράκων μπορεί να οδηγήσει σε απορρύθμιση των επιπέδων σακχάρου του ασθενούς.
- Όσο αφορά στο κάλιο πρέπει να θυμόμαστε ότι οποιαδήποτε πρώτη ύλη/φαγητό προέρχεται από τη γη είναι πλούσιο σε αυτό. Έτσι λοιπόν φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ζαρζαβατικά, ρίζες, χόρτα κλπ είναι πλούσια σε κάλιο. Συστήνεται όσα από αυτά καταναλώνονται ωμά να ξεπλένονται πολύ καλά δύο και τρεις φορές, με νερό και να αφαιρείται η φλούδα σε όσα από αυτά είναι βρώσιμη (π.χ στα μήλα, στα αχλάδια, στις τομάτες, στα ροδάκινα κ.λ.π.), πριν καταναλωθούν. Σε όσα από αυτά απαιτείται μαγείρεμα, συστήνεται να τα βράζουμε και να σουρώνουμε το ζουμί τους τουλάχιστον δύο φορές πριν τα μαγειρέψουμε, γιατί έτσι μειώνεται σημαντικά το κάλιο που περιέχουν. Όσα από αυτά μπορούν να γίνουν κομπόστα (π.χ. φρούτα) τα προτιμούμε σε αυτή τη μορφή από να τα καταναλώσουμε ωμά.
Πολύ σημαντική υπενθύμιση:
Καλό είναι την ίδια μέρα που ο ασθενής θέλει να φάει όσπρια για παράδειγμα, να μην καταναλώσει και σαλάτα και φρούτο γιατί με αυτόν τον τρόπο αυξάνει πολύ το φορτίο καλίου που προσλαμβάνει, με αποτέλεσμα να αυξάνεται εκθετικά ο κίνδυνος εμφάνισης υπερκαλιαιμίας, άρα και των πιθανών παρενεργειών αυτής. Συστήνεται λοιπόν η κατανάλωση φρούτων και σαλατικών να γίνεται σε συνδυασμό με τροφές που έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε κάλιο, όπως τα ζυμαρικά, το κρέας ή το ψάρι.
Ενδεικτικά τροφές πλούσιες σε κάλιο είναι οι μπανάνες, το αβοκάντο, οι τομάτες, τα πορτοκάλια, τα μανταρίνια, ο καφές, το τσάϊ, η σοκολάτα, τα αποξηραμένα φρούτα, όλοι οι χυμοί, οι ζωμοί λαχανικών και τα προϊόντα ολικής άλεσης.
- Αποφεύγουμε τα τυριά, τα αλλαντικά, τα αναψυκτικά και όλα τα τυποποιημένα-κονσερβοποιημένα προϊόντα (κονσέρβες, μπισκότα, σφολιατοειδή, προμαγειρεμένα φαγητά, πατατάκια, σνακς, γαριδάκια, ζωμούς σε σκόνη ή σε κύβους) λόγω της μεγάλης συγκέντρωσής τους σε νάτριο (αλάτι), αλλά και φώσφορο. Δεν χρησιμοποιούμε επιπλέον αλάτι στην παρασκευή των φαγητών μας, γιατί πρώτον το αλάτι που περιέχουν οι τροφές επαρκεί για τις ανάγκες του οργανισμού μας και δεύτερον η περίσσεια αλατιού αυξάνει την αρτηριακή πίεση, ιδίως των αιμοκαθαιρόμενων ασθενών καθώς και το αίσθημα της δίψας τους, με αποτέλεσμα τα πίνουν μεγάλες ποσότητες νερού και υγρών και να κινδυνεύουν από την υπερφόρτωση της κυκλοφορίας τους με τη μορφή πνευμονικού οιδήματος, καρδιακών αρρυθμιών κ.λ.π. Χρησιμοποιούμε πολλά μυρωδικά και μπαχαρικά προκειμένου να ενταθεί η γεύση των φαγητών και να λάβουμε τα χρήσιμα συστατικά που περιέχουν όπως για παράδειγμα αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ουσίες. Προτείνονται η ρίγανη, το πιπέρι, το κάρυ, ο μάραθος, η κανέλλα, το γαρύφαλλο, το κύμινο, ο βασιλικός, ο δυόσμος, η πάπρικα, ο κουρκουμάς κ.α.
- Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, τα γαλακτοκομικά γενικότερα, τα αλλαντικά και όλα τα κρέατα, όπως και το ψάρι, καθώς και τα τυποποιημένα προϊόντα, οι ξηροί καρποί, τα αναψυκτικά, η σοκολάτα και ο καφές είναι πλόυσια σε φώσφορο. Θα αναρωτηθεί λοιπόν εύλογα ένας αιμοκαθαιρόμενος ασθενής τι τελικά μπορεί να φάει από όλα αυτά, χωρίς να κινδυνεύει. Πρώτον δεν εμφανίζουν όλοι οι ασθενείς αυξημένα επίπεδα φωσφόρου στο αίμα. Δεύτερον δεν έχουν οι παραπάνω τροφές, όλες την ίδια συγκέντρωση φωσφόρου ανά μερίδα. Τρίτον το πόσο θα ανέβει ο φώσφορος στο αίμα του αιμοκαθαιρόμενου ασθενούς εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την ποσότητα του φωσφόρου που θα προσλάβει, άρα και από την ποσότητα της τροφής που περιέχει φώσφορο και θα καταναλώσει ο ασθενής. Αν λοιπόν επιλέξουμε τροφές των ανωτέρω κατηγοριών που ξέρουμε πόσο φώσφορο περιέχουν, τις επεξεργαστούμε σωστά και καταναλώσουμε τις κατάλληλες ποσότητες δεν κινδυνεύουμε τόσο από υπερφωσφαταιμία, όσο με το αν τρώγαμε ανεξέλεγκτα τόσο σε ποιότητα όσο και σε ποσότητα. Όλα τα κρέατα και τα ψάρια λοιπόν, πριν μαγειρευτούν, θα πρέπει να έχουν πάρει μία βράση όπως λένε και να έχει πεταχτεί ο ζωμός τους, γιατί έτσι μειώνεται αρκετά ο φώσφορος που περιέχουν.
Είναι πολύ σημαντικό είναι οι αιμοκαθαιρόμενοι και γενικά οι ασθενείς που έχουν νεφρική ανεπάρκεια και αυξημένο φώσφορο στο άιμα τους, εκτός από τη σωστή διατροφή, να λαμβάνουν ανελλιπώς και με τον σωστό τρόπο τη φωσφοροδεσμευτική αγωγή που τους έχει δοθεί. Η αποτυχία ρύθμισης των επιπέδων φωσφόρου στο αίμα των αιμοκαθαιρόμενων ασθενών σε ποσοστό περίπου 35-40%, οφείλεται κυρίως και συνήθως στη μη συμμόρφωση και στην κακή λήψη της φωσφοροδεσμευτικής τους αγωγής.
- Η λήψη νερού σε καθημερινή βάση, χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, κυρίως από τους αιμοκαθαιρόμενους ασθενείς. Οι συμβουλές που δίδονται είναι πάντα εξατομικευμένες και εξαρτώνται ως επί το πλείστων από την υπολειπόμενη διούρηση που έχει ο ασθενής.
- Συνοψίζοντας τις γενικές αυτές οδηγίες, παροτρύνουμε τους ασθενείς μας, καθώς και όσους τους συνοδεύουν και τους φροντίζουν, να συμβουλεύονται τους θεράποντες νεφρολόγους που τους παρακολουθούν, να ενημερώνονται για την διατροφική αξία και σύνθεση της κάθε τροφής που καταναλώνουν, προκειμένου να είναι σε θέση να συνδυάζουν τροφές και τρόπους μαγειρέματος αυτών, ώστε να έχουν και ποικιλία και γεύση στην καθημερινή τους διατροφή. Γιατί η σωστή διατροφή εκτός του ότι συμβάλλει στη διατήρηση της υγείας μας, μπορεί να προλάβει και να προστατεύσει από παρενέργειες άλλων νόσων, όπως είναι η νεφρική ανεπάρκεια και να παραμένει μια καθημερινή μικρή απόλαυση.